دلیل برگزاری چهارشنبه سوری از نگاه یک پژوهشگر

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خطرنگار، محمد نجاری کارگردان و از پژوهشگران مطالعات آسیایی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در نشست «چهارشنبه سوری؛پرسش از ابعاد اجتماعی و فرهنگی» در ساختمان این پژوهشگاه با ارائه فرضیه ای گفت که به نظر او تبارشناسی رسم چهارشنبه سوری می تواند به ماجرای قتل متوکل مربوط باشد.

نجاری در ابتدای سخنان در تشریح تبارشناسی جشن چهارشنبه سوزی گفت: در طی سال های گذشته پیام های گوناگونی در شبکه های اجتماعی پیرامون این جشن رد و بدل می شود. در خیلی از این پیام ها عده ای جشن را مرتبط با گذشتن سیاوش از آتش یا شهادت سیاوش و عده دیگر آن را به قیام مختار پیوند داده اند. در موضوع گذشتن سیاوش از آتش اشعار رد و بدل شده در شبکه های اجتماعی هیچ ربطی به شاهنامه فردوسی ندارد. اگر هم داشت به علت نبودن عنوان روز هفته در تقویم ایران باستان، گذشتن سیاوش از آتش نمی توانسته به چهارشنبه منتسب شود.

در موضوع کشتن سیاوش و ارتباط چهارشنبه سوری برای گرامیداشت او هم باید گفت آنچه در فرهنگ ایرانی هست سووشون یا سوگ سیاوش و نه سور سیاوش است. به علاوه سیاوش شخصیتی اسطوره ای است و شخصیت اسطوره ای ربطی به سیر زمان روایی تاریخ ایرانی ندارد. در مورد تبارشناسی قیام مختار هم باید گفت که اگر این قیام را با تاریخ برابر بکینم معادل با چهارشنبه چهارده ریبع الاول سال ۶۶ قمری و نوزده اکتبر سال ۶۸۵ میلادی است. این تاریخ در تقویم شمسی مقارن با چهار آبان سال ۶۶ است. بنابراین مقارن بودن با چهارشنبه آخر سال در این فرضیه هم منتفی است. البته تکلمه ای هم می توان گفت که با توجه به تغییر تقویمی در زمان معتضد، این تقارن می توانسته صورت پذیرفته باشد.

او افزود: فرضیه ای که در این رابطه می توانم مطرح کنم قتل متوکل است. قتل متوکل تقریبا شش روز مانده به آغاز سال نو شمسی رخ می دهد. شادی ناشی از قتل متوکل و امید مردم به جانشینی خلف صالح تری از او می توانسته است بهانه ای برای جشن و شادی و برافروختن آتش بوده باشد. البته این صرفا یک فرضیه است.

نجاری ادامه داد: «سور» در قسمت دوم عنوان چهارشنبه سوری به معنای سرخ و یای نسبت در پایان آن که معنای سرخ رنگی است. خیلی از کلمه سور معنای جشن را به اشتباه برداشت می کنند. در این نگاه معتقدند که آتش نحوست را از بین می برد. اما این تحلیل در نقطه مقابل تلقی در ایران باستان مبنی بر گرامیداشت و تقدس آتش است. همچنین در برخی از شهرهای ایران این رسم ملی آنقدر با فرهنگ دینی پیوند خورده است که آنها چهارشنبه آخر صفر را جشن می گیرند. این حاکی از زیست مسالمت آمیز این دو فرهنگ است.

نجاری در تببین و تحلیل رسوم چهارشنبه سوری در خطه همدان هم گفت: یکی از آیین ها در همدان این است که زنان و دختران در چهارشنبه سوری به سنگ شیر همدان می روند. این هم از دیدگاه اسطوره شناسی و هم روانکاوی فرویدی و یونگی قابل تحلیل است. در این آیین زن ها و خصوصا دختران شیره و روغن را به یال و کوپال شیر می کشند و معتقدند که تا پایان سال بخت شان بازخواهد شد. کوزه شکنی هم رسم دیگری ست که معقتد بودند باعث از بین رفتن بلا می شود. آجیل چهارشنبه سوری هم شیرین است و در همدان متشکل از برگه زردآلود، هلو، باسلق، کشمش سبز و نقل و شکر و شکر پنیر است. گره گشا هم یک آیین زنانه است. در این آیین زن ها نیتی می کردند و چادر خود را گره می زدند و در گذر می ایستادند. معتقد بودند اگر کسی با مهر و لبخند بتواند این گره را باز کند معتقد می شدند که امسال از شر مشکل رها می شدند. در این بین زنها به فاطمه زهرا(س) و سلیمان نبی نیز قسم یاد می کنند.

نجاری افزود: فال گوش ایستادن رسمی دیگر است و امروز به علت تغییرات فرهنگی دیگر مرسوم نیست. در کوچه و سرا می ایستادند و سعی می کردند حرف مردم کوچه و بازار را بشنوند و معتقد می شدند فال امسال آنان همین شنیده است. در رسم شال اندازی هم مرسوم بوده است که شالی را از بالای سقف خانه و از سوراخی که باجه نامیده می شد به پایین پرتاب کنند و از ساکنین خانه می خواستند از خشکبار یا آجیل خودشان شال را پُر کنند. وجه دیگر این آیین آن بود که اگر شخص نامزد داشت بالعکس می شد و داماد باید شال پر خود را به پایین می انداخت.

فال گرفتن با کوزه هم رسم دیگر بود. از کودک می خواستند که از اشیاء انداخته شده در کوزه چیزی بردارد. همچنین خاکستر چهارشنبه سوری را هم از جهت حفظ حرمت به باد می سپردند. هر کس این خاکستر را به بیرون می بُرد تا به باد بسپارد، هنگامی که باز می گشت و در می زد، از او می پرسیدند تو کیستی. او می گفت منم. باز می پرسیدند از کجا آمدی. او می گفت از عروسی! باز می گفتند چه آوردی؟ و او پاسخ می داد سلامتی. اگر شخص اشتباه می کرد و هول می شد ، این پرسش و پاسخ تا آنجایی ادامه می یافت که نتیجه و شکل دلخواه از گفتگو حاصل آید.

**۹۲۲۲**۱۶۰۱**

انتهای پیام /*

فرهنگی

چهارشنبه سوری

متوکل عباسی

نشست تخصصی