یلدا در دوراهی سنت و مدرنیته

به گزارش خبرنگار خطرنگار، امروزه بسیاری از آیین های کهن ایرانیان در جای جای کشور رنگ و بوی خود را از دست داده است و جای آن را شبکه های ماهواره ای، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی گرفته است.
یکی از آیین های کهن گذشتگان شب یلدا یعنی اولین شب زمستان است که با عنوان طولانی ترین شب سال نیز از آن نام می برند و در میان اقوام مختلف ایرانی از رنگ و بوی خاصی برخوردار بوده و هر منطقه ای با رسم و رسوم خود همراه با شور و هیجان وصف ناشدنی به استقبال این شب می رفتند.
یکی از ویژگی های بارز شب یلدا دور هم جمع شدن خانواده، اقوام و آشنایان است که امروزه با رشد علم و فناوری تا حدود زیادی این رسم دیرینه رنگ باخته و دور هم جمع شدن خانواده ها جای خود را به جمع شدن در گروه های مجازی داده است.
هرچند رسم و رسوم شب یلدا تا حدودی کمرنگ شده است، اما هنوز هم خانواده هایی یا مناطقی از کشور وجود دارند که برخی از رسوم این آیین دیرینه سرزمین آریایی را با تبعیت از گذشتگان خود انجام خواهند داد.
در استان کردستان نیز به تبعیت از سایر مناطق کشور، این شب با آیین های مختلفی همراه بوده که بیان کردن آن خالی از لطف نیست
**آیین های شب یلدا(شه و چله) در کردستان
شب یلدا را در استان کردستان ‘شه‌و چله’ (شب چله) یا ‘شه‌و زمسان’ (شب زمستان) می‌نامند، شبی که پیش از فرارسیدن‌ هیجان و شور خاصی را در میان مردم برمی ‌انگیزد.
اصلی‌ترین ویژگی شب (یلدا)چله در کردستان دور هم جمع شدن خانواده‌ها با هماهنگی قبلی در کنار هم است به صورتی که معمولاً یک هفته قبل آن مشخص می‌شود که شب چله این سال در خانه‌ چه کسی جمع شوند و در خانواده‌هایی که پدر، در قید حیات باشد معمولاً فرزندان با عروس‌ها و دامادها شب چله را در آنجا می‌گذرانند.
کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان در این رابطه می گوید: در تدارکات این جشن، کردستانی ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه‌های کوچکی را که در گذشته از روستای سراب قامیش تهیه می شد، در تفاله سرکه می‌اندازند تا برای این شب ‘کالەک تورش’ (خربزه ترش) که از اصلی‌ترین موارد سفره است را داشته باشند.
امیر صادقی در گفت و گو با خبرنگار خطرنگار، اظهار کرد: مردم این دیار همچنین چند ماه قبل از زمستان، خوشه‌های انگور را در زیرزمین یا در سایه نخ کرده و از سقف آویزان می‌کنند که به آن ئانۆ (با نون مفخم) می‌گویند.
غذای شب چله در استان کردستان دلمه برگ مو و کلم است که گوشت را لابه لای آن می‌گذارند، سفره‌ این شب علاوه بر دلمه، شامل رب انار و شیره‌ انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش است و امروزه در کنار دلمه برگ مو و کلم، دلمه فلفل سبز و بادمجان نیز تهیه می‌شود.
پژوهشگر کردستانی ادامه داد: در این استان در هر محله‌ای اگر خانواده‌هایی وجود داشته باشند که استطاعت مالی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند، از طرف دیگران و همسایه ها برایشان غذا برده می‌شود.
وی افزود: همچنین چون در بازار ‘کاڵەک ترش’ به تعداد کافی نیست و معمولاً گران است، اگر زن خانه در همسایگی یا در فامیل بداند زن حامله‌ای وجود دارد، حتماً از آن خربزه ترش برایش خواهد برد.
صادقی با بیان اینکه در گذشته قبل از خوردن یا بعد از صرف غذا، بزرگان فامیل داستان‌ها، مثل‌ها و افسانه‌های قدیمی تعریف می‌کردند، اظهار کرد: همچنین در گذشته خواندن شاهنامه کُردی گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده است.
هرچند بسیاری از آیین های شب چله امروزه در میان مردم بخصوص جامعه شهری رنگ باخته است اما در بسیاری از روستاها این آیین ها بصورت پررنگ وجود دارد و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها داستان‌هایی مانند ‘خاتون زمهریر’ را برای مهمانان در این شب طولانی، تاریک و سرد زمستانی تعریف می ‌کنند.
از دیگر تمهیدات برای گذراندن شب چله در کردستان، انجام برخی بازی ‌های محلی همانند گوروا بازی(جوراب بازی) است، بازی دسته جمعی که شرکت کنندگان به ۲ گروه تقسیم شده و از هیجان زیادی برخوردار است.
انجیرخشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته‌ زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بو داده کدو و همچنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله‌های کوچکی درآمده از جمله‌ خشکبارهای شب چله در این استان است.
میوه های این شب نیزشامل هندوانه، سیب، گلابی، به و انار بوده و از ضروریات شب چله است، در برخی از خانواده‌ها برای خوردن میوه‌های شب چله سفره می‌اندازند و در برخی دیگر به روال امروزی صرف می شود.
هندوانه از جمله میوه‌هایی است که حتماً باید سر سفره باشد و چون فصل آن سر رسیده معمولاً هندوانه‌های خوبی از آب درنمی‌آید اما خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می‌شود و همچنین در اعتقادات محلی خوردن آن را در این شب باعث قوی شدن بدن در مقابل بیماری‌های زمستان می‌دانند.
پژوهشگر کردستانی در ادامه به دیگر رسم و رسوم مردم این استان اشاره کرد و گفت: از دیگر رسم‌های جالبی که در این شب در کردستان رایج است می‌توان به خوانچه بردن از طرف خانواده‌ پسر برای نامزدش، نام برد، در این خوانچه‌ها باید از شام گرفته تا خشکبار و میوه برای خانواده‌ عروس گذاشته شود به صورتی که آن شب، خانواده‌ عروس برای برگزاری شب چله هیچ اقدامی نمی کنند.
به گفته وی علاوه بر دلمه، در سنندج رسم است رشته پلو نیز در خوانچه‌ها گذاشته شود و علاوه بر مواردی که گفته شد، هدیه‌ای گران‌بها که معمولاً پارچه یا قطعه‌ای طلا است نیز برای عروس برده می شود.
صادقی افزود: رسم دیگری نیز به نام’شه‌و زمسانی’ وجود دارد که بر این اساس عروس اولین شب چله را در خانه‌ شوهر تجربه می‌کند و این بار خانواده عروس باید خوانچه‌هایی را که تمام نیازهای شب چله خانواده‌ داماد را برطرف کند را به منزل وی ببرند.
وی اظهار کرد: همچنین در سال‌های گذشته در روستاهای کردستان در شب چله، مراسم شال انداختن نیز اجرا می‌شد و در این رسم جوانان روستا شال‌های خود را از روزنه‌های بالای بام‌ها که نقش هواکش و نورگیر را داشت پایین می فرستادند تا صاحبخانه هدیه‌ای به مناسبت شب چله در آن بگذارد.
کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی کردستان اضافه کرد: جدای از تمامی این موارد ویژگی اصلی شب چله، جمع شدن خانواده‌ها در کنار هم است و در این جمع شدن‌ها بسیاری از کدورت‌ها برطرف می‌شود و فرصتی برای تجدید دیدار در جامعه امروزی است که خانواده‌ها کمتر همدیگر را ملاقات می‌کنند.
امسال و در راستای زنده نگه داشتن آیین کهن ایرانیان ادارات و نهادهای مختلف با برنامه های مختلفی در صدد احیای این آیین ها و اشنایی جوانان را رسوم گذشتگان هستند.
بر این اساس امسال برخی از ادارات استان کردستان چند روز قبل از شب چله در معابر و خیابان ها نمادهایی از این شب را قرار داده و همچنین در مدارس نیز سفره هایی حاوی تمامی رسوم شب چله برای دانش آموزان پهن و آنان را با آیین گذشتگان آشنا می کنند.
**نصب و برپایی المان ها و سفره های شب یلدا در میادین و خیابان های سنندج
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری سنندج در گفت و گو با خبرنگار خطرنگار، اظهار کرد: یکی از سنت های کهن و باستانی که در میان خانواده های ایرانی اهمیت زیادی دارد و ایرانیان هرساله این سنت دیرینه را زنده نگه می دارند شب یلدا است.
هه تاو فریدونی بیان کرد: با توجه به اهمیت این شب و به منظور زنده نگه داشتن آیین های باستانی شب یلدا این سازمان اقدامات لازم در خصوص نصب المان های مخصوص این شب را انجام داده است.
به گفته وی بر این اساس سفره شب یلدا امسال در ورودی میدان حجاب سنندج که سال گذشته ساماندهی شده و از فضای مناسبی برخوردار است برپا شده است.
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری سنندج ادامه داد: المان های مخصوص شب یلدا نیز شامل آدم برفی، انار، هندوانه و همچنین جعبه کادو در میدان آزادی نصب شده است.
وی با بیان اینکه نورپردازی میدان آزادی و فضا سازی سطح شهر با نصب بنر نیز به مناسب شب یلدا(چله) انجام شده است، ابراز امیدواری کرد: با نصب المان‌های موضوعی در مناسبت‌های مختلف بتوانیم شور و نشاط را در سطح شهر ایجاد کرده و در راستای زنده نگهداشتن آیین گذشتگان گام برداریم.
شب یلدا(چله) از زیباترین شب‌ها در مناسبت‌های اجتماعی است که یک نفر می ‌تواند تجربه کند، در این شب که به بلندترین شب سال مشهور است، صدای خنده و شادی و سرور از هر خانه‌ای شنیده می‌شود و زمزمه‌های روایت حماسه‌ها و داستان‌ها، گرمابخش سردی شب یلداست.
درکتاب جشن های ایرانیان واژه یلدا از زبان سریانی گرفته شده و به معنای تولد است و سبب این نام‌گذاری را چنین دانسته‌اند که در پایان این شب دراز که اهریمنی است، خورشید یا مهر متولد می‌شود و تاریکی را از میان می‌برد.
یلدا و مراسمی که به این مناسبت در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا می شود سابقه ای چند هزارساله دارد و از رسم و رسوم ویژه آریایی ها به شمار می رود که امروزه تا حدودی کمرنگ شده است.
گزارش: افسانه گلباغی**انتشار: امید بهمنی
۷۳۴۸/۶۱۰۸

انتهای پیام /*

اجتماعی

یلدا

ایین گذشتگان

کردستان