نبرد صداقت و دورویی

صحنه در نگاه اول پر بود از الوارهای چوب که دو طرف سن را به عنوان پله پوشانده بود و در طول اجرای ۲۱۰ دقیقه ای نقش سکو، میز غذاخوری، صندلی و حتی ایستگاه قطار را به خود می گرفتند تا راه را برای اجرای بهتر بازیگران جوان نمایش باز کنند این خلاقیت طراح صحنه در تبدیل صحنه ها بسیار موثر و مفید بود.
از سوی دیگر سرتاسر سمت چپ سالن را گروه موسیقی با چنگ و ویولن و پیانو پر کرده بودند.موسیقی این نمایش نیز بخش پذیرفته شده اجراهای پیشین این گروه نمایشی بود که بارها از سوی منتقدان و تماشاگران تقدیر شده است.
تئاتر «مفیستو» به نویسندگی آرین منوشکین و کارگردانی مسعود دلخواه در بخش بین الملل و مسابقه سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر حضور دارد.
مفیستوی مسعود دلخواه ، دراماتورژی از رمان مفیستو، کلاوس مان است که در سال ۱۹۳۶ قبل از شروع جنگ جهانی دوم منتشر کرد که خود ملهم از داستان دکتر فاوستوس و مفیستوفلس در افسانه‌های آلمانی است.
داستان، یک گروه نمایشی را روایت می کند که با اعتقادات سیاسی متفاوت خود در کنار یکدیگر نمایش هایی را به صحنه می برند نازیست، کمونیست، ناسیونالیست و سوسیال ناسیونالیست هایی که برخی بسیار در اعتقادات خود استوار بودند و برخی دیگر توانایی همراهی کردن با یکدیگر را داشتند.
پرده آغاز نمایش همان پایان داستان است زمانی که هندریک، شخصیت کمونیست داستان به عنوان مدیرکل هنرهای نمایشی هیتلر انتخاب می شود و لقب مفیستو می گیرد بعد پرده دوم شروع سرنوشت گروهی از رفقای هنرمند را آغاز می کند.
در طول نمایش با شخصیت های متفاوت هر کدام و زندگی شخصیشان آشنا می شوی و همچنان همراه هندریکی می مانی که برای رسیدن به اهداف خود از دوست، همسر، معشوقه و اعتقادات خود می گذرد تا خود را به موفقیت برساند پیروزی که در پایان داستان حتی او را خوشحال نمی کند بلکه با عذاب وجدان رویگرداندن همه اطرافیان تنها می ماند.
اما از سوی دیگر تمام نزدیکانش یا در راه اعتقادات خود جان می دهند یا برای عشق و زندگیشان از همه چیز خود می گذرند؛ مگنوس که کارگردانی نمایش ها را برعهده دارد حاضر نمی شود همسر یهودی خود را برای ماندن در تئاتر طلاق بدهد و همراه با میریام تصمیم به خودکشی می گیرند تا به سرنوشت خوفناک یهودیان و جدایی از هم دچار نشوند.
اتو که محمد رضا علی اکبری نقش آن را بازی می کند رفیق نزدیک هندریک محسوب می شود که مدیریت گروه کوچک تری از نمایش با نام پرنده طوفان را برعهده دارد تا آخرین نفس برای کشورش آلمان می جنگد و جان دادن زیر مشت و لگد نازی ها را می پذیرد.
حتی اریکا همسر هندریک و ژولیت معشوقه اش نیز در راه درست گام بر می دارند و از جان خود در راه وطنشان می گذرند یا میکلاس که در آغاز نمایش نازی ها را قبول دارد و برای همین اعتقاد مجبور می شود بارها با هندریک مجادله کند که منجر به اخراج او از گروه هنری هم می شود در پایان نمایش با ضرب گلوله ای کشته می شود که برای دفاع از حق مردم و مبارزه با سرمایه داری است.
اما هندریک با وجود تمام جدل هایی که بر سر اعتقادات خود با همه نزدیکان و هنرمندان اطرافش می کند از میانه راه آلمان را ترک می کند و با تغییر اعتقادات، درست زمانی که هیتلر قدرت را در دست دارد برای هدایت گروه هنری بزرگ خود باز می گردد و در حکومت نازی مقامدار می شود و با صمیمی ترین دوست همسرش ارتباط می گیرد.
هندریک برای اینکه گذشته اش فاش نشود پیگیر سرنوشت عزیزانش نمی شود و هیچ گونه تلاشی هم برای نجات جان حتی یک نفر از آنها نمی کند.
کارگردان از این نمایش چند وجهی که در آن رد پای تئاترهای مستند، سوررئال، کمدی ، موزیکال و تراژیک را می بینم اثری آفریده که با استانداردهای امروز تئاتر ایران نمایشی قابل تامل و درخور ستایش است.
در اجرای جشنواره ای این نمایش، گروه موسیقی و نور ۲۱۰ دقیقه تلاش می کنند تا سالن را به صحنه واقعی زندگی تبدیل کنند و تماشاگر را به سال های جنگ جهانی و به قدرت رسیدن نازی ها ببرد و در همان حال و هوا رها کند گاه موسیقی هایی که در ذهن حاضران نام آشنا بود و گاه موسیقی هایی که متن های آن با روزگار فعلی همراهی دارد.
مسعود دلخواه برای به صحنه بردن نمایش مفیستو از گروه های جوان بهره برده و ۷۰ نفر را برای اجرا هدایت کرده است که اکثر این افراد دانشجویان یا فارغ التحصیلان رشته تئاتر هستند.
وی درباره این نمایش به خبرنگار خطرنگار، گفت: این نمایشنامه از لحاظ فرهنگی و هنری زنگ خطری را برای اوضاع غیرقابل پیش بینی به صدا در می آورد و فقط در کشورهایی که شرایط فرهنگی و اجتماعی مناسب دارند و از امنیت بالا برخوردار هستند، اجازه اجرای آن داده می شود.
وی با بیان اینکه وضعیت سیاسی و اجتماعی کنونی ایران هیچ شباهتی به این نمایش ندارد، خاطر نشان کرد: در جمهوری اسلامی در شرایط فرهنگی و امنیتیی به سر می بریم که قابل مقایسه با شرایط جامعه «مفیستو» نیست و آزادی بیشتری داریم و بر همین اساس این نمایشنامه اجازه چاپ و اجرا دارد.
دلخواه با تاکید بر اینکه «مفیستو» به یک زمان قبل و بعد از هیتلر اختصاص یافته که سرنوشت مردم آلمان تغییر می کند، تصریح کرد: با توجه به اینکه وظیفه هنرمندان هشدار دادن به مسئولان و مردم است می توان این نمایش را هشداری برای آیندگان دانست که اجازه ندهند که یک روز به این شرایط دچار شویم.
وی با بیان اینکه «مفیستو» نمایش بسیار بزرگی است، تاکید کرد: این نمایش براساس شرایط سیاسی و اجتماعی آلمان نگارش شده و یکی از معروفترین رمان های قرن بیستم درباره سرنوشت یک گروه تئاتری است که جنبه های هنری، اجتماعی و تاریخی را در خود جای داده است.
دلخواه افزود: متن این نمایشنامه پر از مباحث زیبایی شناسی و قوی است که به همین دلیل برای به صحنه بردن، جذب آن شدم.
کلاوس مان رمان مفیستو را در سال ۱۹۳۶ و درست پیش از شروع جنگ جهانی دوم در آمستردام منتشر کرد.این رمان تا سال ۱۹۸۱ نتوانست در آلمان منتشر شود.
رمان مفیستو با الهام از داستان دکتر فاوستوس و مفیستوفلس در افسانه‌های آلمانی و در اعتراض به سیاست‌های حزب نازی نوشته شده است. مان در این کتاب ماجرای بازیگر تئاتری را روایت می‌کند که برای پیشرفت شغلی‌اش با شیطان یا همان دولت نازی‌ها پیمان می‌بندد.
از این رمان فیلمی نیز در سال ۱۹۸۱ توسط ایشتوان سابو ساخته و برندهٔ جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان نیز شد در همان سال و در سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم کن، برندهٔ جایزه بهترین فیلم‌نامه جشنواره فیلم کن و جایزهٔ فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم شد.