چهارشنبه سوری از جشن فَروَردگان گرفته شده است

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خطرنگار، فرزانه گشتاسب عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مدیر گروه زبان های باستانی روز یکشنبه در نشست «چهارشنبه سوری پرسش از ابعاد اجتماعی و فرهنگی» گفت: به نظر می رسد که جشن چهارشنبه سوری با جشن فروردگان ارتباط دارد و رسومی که در آن بزرگ داشته می شود از جشن فروردگان گرفته شده است. تحقیق در شباهت سنت ها و خرده رسم هایی که این جشن در سرتاسر ایران با فروردگان دارد، تاکیدی دیگر بر این ارتباط و ریشه است.

گشتاسب در این نشست که در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد ، افزود: تنوعی که در برگزاری رسم چهارشنبه سوری در ایران وجود دارد در کمتر آیینی به چشم می خورد. به عقیده من رسم هایی که دینی هستند و اعتقاد واحد دینی بر آنها سایه می اندازد چهارچوب خاصی دارند که کمتر از آن می توانند تخطی کنند. اما رسمی مثل چهارشنبه سوری که از رسوم و آداب متفاوتی بهره می برد علتش شاید این است که بر پایه تقویم و رسمی غیر دینی است. موافق آن دسته از پژوهشگرانی هستم که رسم چهارشنبه سوری را به ایران باستان و جشن فروردگان یا پنجه آخر سال بر می گردانند. (جشن فروردگان یا جشن همسپتمدم نام جشنی بوده که به مدت ده روز از ۲۵ اسفند تا ۵ فرودین، در ایران باستان در روزهای پایان سال برگزار می شده ‌است) جشنی که هنوز هم در سنت زرتشتی در شهرهایی مثل یزد از سوی زرتشتیان برگزار می شود.

وی ادامه داد: صحبت امروز من ارائه دلایلی مبنی بر شباهت خرده رسم هایی چهارشنبه سوری در مناطق مختلف ایران با همان رسم فروردگان خواهد بود. این شباهت ها گاهی آنقدر زیاد است که ناگزیریم که ریشه های این رسم باستانی را به آن جشن برگردانیم.
او افزود: افزوختن آتش در چهارشنبه سوری در بسیاری از نقاط ایران مثل آذربایجان یا کاشان بر روی پشت بام ها انجام می شود. این شکل دقیقا صورت آیینی است که در جشن فرودگان هم انجام می شود. آتش در آن جشن هم افروختن آتش رسم مرکزی است و آن را در بلندترین جای خانه بر می افروختند. دلیل برافروختن آتش در رسم فروردگان این بود که آنها اعتقاد داشتند روح درگذشتگان یا فروهرها در ده روز آخر سال به خانه خود مراجعت می کنند و باز در روز نوروز به آسمان بر می گردند. آتش برای بدرقه آنان بوده است.
«برخلاف سنت متداول شده پریدن از روی آتش که نوعی بی احترامی به آن به حساب می آید، در نزد گذشتگان از این رسم پرهیز می شد و در شهری مثل شاهرود از لگدکوب کردن خاکستر آن اجتناب می شود و آن را در چهارراه ها و جاهای مختلف که دور ریخته شود اجتناب می شود. در برخی مناطق شمالی هم آتش را در دریا می ریزند. این هم شباهتی دیگر است. در فردای رسم فروردگان هم آتش برافروخته شده را به آتشکده پیوند می دهند تا مبادا بی احترام صورت بگیرد.»
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: در برخی مناطق مثل گیلان رسم است که کاسه آبی را کنار آتش چهارشنبه سوری قرار می دهند و پس از جشن آن را به روی زمین می ریزند. در رسم فروردگان هم در هنگام تدارک وسایل برای برافروختن آتش شب پنجه، بوته های آتش و ظرف میوه به همراه ظرف آبی می برند. این عناصر تا جشن پنجه سال بعد بر روی بام ها می ماند. این در روستاهای زرتشنی نشین یزد هنوز هم جاری است. این آب آورده شده در بالای پشت بام، در جشن فروردگان هم بر روی پشت بام ریخته می شود تا فروهرها (ارواح درگذشتگان)بدرقه شوند. در اردیبل دو شاخه بوته تمشک را می چینند و تا چهارشبه آخر سال بعد بالای در خانه می گذارند. این شکل در رسم فروردگان هم وجود دارد.

او اضافه کرد: در کمیجان ابتدا به خانه کسی می روند که عزیزی را از دست داده است. فروردگان هم که اساسا آیین بدرقه روح مردگان است. تهیه آجیل هفت مغز و تقسیم بین دیگران به عنوان نذری و اصرار بر خوردن آجیل شیرین یا بدون نمک در تهران و برخی دیگر از شهرها و هفت نوع غله در تالش دیگر شباهت های فروردگان با لزوم هفت نوع میوه خشک در رسم فرودگان است. در غروب چهارشنبه در گیلان هم ضمن انداختن سفره ای، آیینه و آب و سبزه و آجیل در آن قرار داده می شوند و تا شب سال نو آن را نگه می دارند. این شکل شباهت کاملا دقیقی با سفره جشن پنجه دارند. مردم تالش هم ضمن تهیه خوراکیهایی، آن را پشت در خانه می گذارند تا «چهارشنبه خاتون» به خانه های آنان سر بزند و با خوشحال شدن از آن خوراکی ها برکت را به خانه آنان بیاورد. این دیگر وجه شباهت با سر زدن روح مردگان به زمین در آیین فروردگان است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان سخنان خود گفت: چهارشنبه سوری چهار رسم مشترک در سرتاسر ایران دارد که علیرغم اشکال مختلف برگزاری، در همه جا قابل مشاهده است. افروختن آتش، خوردن آجیل، تفأل زدن و آیین های بلاگردانی و رفع نحوست از این جمله اند. دو رسم افروختن آتش و خوردن آجیل از رسم فروردگان به چهارشنبه سوری منتقل شده است. به عقیده من رسم تفأل زدن از جمله رسوم نوروزی است که به علت مقدمه بودن چهارشنبه سوری به آن اضافه شده است. رسم بلاگردانی نیز به واسطه همزمانی جشن فروردگان با روز چهارشنبه و رفع نحوست چهارشنبه به اعتقاد مردم آن زمان، به آن افزوده شده است.
**۹۲۲۲**۱۶۰۱**

انتهای پیام /*