چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ امروز
به گزارش روز چهارشنبه خبرنگار فرهنگی خطرنگار، اگر امروز ایران را به عنوان «گهواره تمدن» میشناسند ظهور تمدن در این سرزمین را باید در سابقه دیرینه ملتی شناخت که هویت فرهنگی را در لابهلای آیینها و رسوم ستایش پروردگار بنیانگذاری کرد.برای پی بردن به حقانیت ایران در شکلدهی «گهواره تمدن» بشر کافی است به کتاب […]
به گزارش روز چهارشنبه خبرنگار فرهنگی خطرنگار، اگر امروز ایران را به عنوان «گهواره تمدن» میشناسند ظهور تمدن در این سرزمین را باید در سابقه دیرینه ملتی شناخت که هویت فرهنگی را در لابهلای آیینها و رسوم ستایش پروردگار بنیانگذاری کرد.
برای پی بردن به حقانیت ایران در شکلدهی «گهواره تمدن» بشر کافی است به کتاب قطور تاریخ سر زد و با مرور اسناد تاریخی ثبت شده بر این کتاب به شش هزار سال پیش سفر کرد. سفری که در همان سالهای نخست میتوان به ثبت تاریخ سازی و پیجویی هویت و فرهنگ ملتی پی برد که وقتی تمام جهان را ظلمت جهل فرا گرفته بود، قومی در مسیر شکلدهی تمدن تلاش می کردند.
آیین کهن نوروز یکی از کهنترین آیینهایی است که در تمام جهان آنرا به نام ایران می شناسند. آیینی با سابقهای بیش از شش هزار سال تاریخ مکتوب که در سیر تطور و تحولات تاریخی، همواره بنای استوار بر معناهای بنیادین و بدون تغییر خود را در مسیر ستایش پروردگار از یکسو و احترام و کرنش به طبیعت از سوی دیگر متجلی کرده است.
نوروز با گشادهدستی، بدون در نظر گرفتن نژاد، جغرافیا، مرام و شیوههای سیاسی پادشاهان و امیران کشورها با اتکا به احترام به قوانین نظام طبیعت و رمز ماندگاری آن از یک سو و ستایش خالق طبیعت استوار و پابرجا راه خود را تا امروز ادامه داده است.
*** راز ماندگاری نوروز
رمز و راز ماندگاری و جاودانگی نوروز در پیام آن است. پیامی که از هزارههای پیش در زندگی ساده و بیآلایش مردم درارتباط با طبیعت تا امروز تنیده شده است. رمز و راز ارتباط مردم با طبیعت به عنوان مادرِ بخشنده و فراهم ساختن نیازهای حیات آنها به واسطه رنگارنگی فصلهایش، سایه گستر زندگی متمدنانه جوامع و کشورهاست.
علی بلوکباشی پژوهشگر نامآور فرهنگ و آیینهای ایرانی در کتاب «نوروز؛ جشن نوزایی آفرینش» درباره راز ماندگاری و جاودانگی نوروز آورده است:
«پیام نوروز پیوسته آفریده شدن و تحول یافتن است و به جمال و جلال دست یافتن. نوروز آیینی برای حرمت نهادن به زندگی است؛ یعنی گردش و پویایی طبیعت. نوروز پیام شادمانی و زنده ماندن است و شادی و پویایی، بنیانهای سازنده هر فرد ایرانی است. حضور آیینهایی که شادیِ مبتنی بر اندیشه و پاسداشت زندگی را نوید میدهند، سازنده آزادی یک ملت هستند، همچنین نشانی از به چالش کشاندن بحرانهای محدودیت آور. نوروز به انسان ایرانی (و تمام انسانهای جهان) گوشزد میکند حقیقت در حرکت و تغییر است نه در سکون؛ یعنی به کمال رسیدن، یعنی خود را پیوسته آفریدن و دیگر شدن و تحول پذیری. جاودانگی نوروز در سودمندی آن برای انسان خواهان شادی، پویایی و زندگی و سرافرازی است، به همین دلیل در طول تاریخ ایران برای تمام اقوام ایرانی جاذبه و کششی غیرقابل انکار داشته و خواهد داشت.»
در کنار تمام داشتههای هویتبخش فرهنگ نوروز برای ایران و ایرانی، جلوههای آیینی، خرده روایتها و نمایشهای گرهخورده با رمز و راز نوروز، یکی از کاربردیترین عناصر هویتبخش تاریخ تمدن ایران به شمار می رود.
به بهانه قرار گرفتن در روز ۱۳۹۸ خورشیدی مجال و مقال را قدر دانسته و در قالب سلسله گزارشهایی به معرفی آیینهای نمایشی و نمایشهای آیینی ایرانیان فرهنگساز میپردازیم.
** تجلی تکریم درگذشتگان در آیینهای نوروزی ایرانیان
پاسداشت درگذشتگان همواره نزد ایرانیان جایگاه ویژهای داشته است و به سبب همین احترام، شاهد شکلگیری آیینهای متعددی برای تکریم مقام نام و یاد درگذشتگان نزد ایرانیان هستیم.
ایرانیان در آستانه نوروز علاوه بر آنکه بر زندگی خود، از خانه تا محیط طبیعت و دوستان آشنایان اقدامات مختلفی شامل مراسم خانه تکانی تا مهیا کردن مقدمات پذیرایی نوروز انجام می دهند. برنامههای زیادی برای تکریم مقام درگذشتگان نیز در نظر داشتند که یکی از زیباترین این آیینها در شکل نمایشی در برگزاری مراسم «عرفه» یا «علفه مردگان» متجلی شده است.
زیارت قبور مردگان، در آخرین شب جمعه هر سال شمسی، سنتی کهن است که مردمان منتظر بهار به آن اهتمام می ورزند و احترام می گذارند. در بیشتر نقاط ایران دو شب آخر سال را «عرفه» یا «علفه» و در مناطقی «شب برات» می نامند.
در اجرای این آیین شب اول موسوم به «عرفه مردگان» است که طی آن برای اموات در گوشه ای از خانه چراغ روشن کرده و عقیده دارند در این شب روح درگذشتگان به آن خانه برمیگردد.
ایرانیان در این شب خیرات داده و شادمانی نمیکنند. شب دوم را «عرفه زندگان» نامیده و برای عید آماده شده و شادمانی میکنند. عید یا عرفه مردگان به احتمال زیاد، بازماندهای از رسوم بسیار کهن بزرگداشت فرَوَشیها است.
** شیوه اجرای آیین علفه مردگان
سلیم سلیمی وند از پژوهشگران نام آشنای آیینها و فرهنگهای مذهبی ایران در کتاب «فرهنگ مردم بهار» درباره آیین علفه مردگان آورده است: آنچه بهار را از دیگر مناطق و شهرهای ایران متمایز می کند، برگزاری «عید اموات» در غروب آخرین پنجشنبه سال است. بر اساس باوری کهن پیش از آمدن بهار و در آخرین شب جمعه سال، ارواح درگذشتگان به زمین و به خانه هایشان فرود میآیند و مهمان فرزندان و خانواده هستند.
بسیاری ایرانیان باور دارند ارواح درگذشتگان در این روز به خانه و سامانه خود بازگشته و از بازماندگان خود انتظار خیرات، نذری و فاتحه خوانی دارند.
به همین مناسبت در بسیاری شهرها و روستاهای ایران در آخرین پنجشنبه سال، زنان و مردان سر آرامگاه درگذشتگان میروند و خیرات و احسانی مانند؛ قرائت قرآن، پخش خرما، حلوا، سیب، شیرینی، شکلات، کیک، کاک می کنند.
در بسیاری نقاط ایران و در اجرای این آیین، تمام کسانی که به گورستان می آیند از کوچک و بزرگ قبل از ورود به گورستان کاملا توقف کرده و فاتحهای برای تمام آرمیدگان در گورستان می خوانند و این کار را هنگام خروج هم انجام میدهند. سپس به سر قبور اقوام، آشنایان و بزرگان رفته برای شادی روح امواتی که میشناسند، فاتحه میخوانند.
در بسیاری روستاهای ایران که هنوز آیین «عرفه» یا «علفه» را به شکل سنتی و آیینی خود مانند گذشتگان برگزار میکنند؛ افراد حاضر به مناسبت ورود این میهمانان بهشتی علاوه بر اینکه خانه را تمیز و کدورتها را رفع می کنند، اسپند بر آتش میگذارند و خوراکیهای ویژه نذری میپزند. چراغی را در حیاط تا صبح روشن میگذارند به این اعتقاد که روح درگذشتگان به راحتی خانه را پیدا کند.
اگر اولین سال درگذشت متوفی باشد بازماندگان سفرهای که معمولا از نوع ترمه است بر سر قبر تازه درگذشته انداخته و روی آن انواع خیرات قرار میدهند. اقوام، خویشان، دوستان و هرکسی که به نوعی با خانواده متوفی آشناست در غروب پنجشنبه آخر سال بر سر مزار حاضر شده تا به بازماندگان تسلیت مجدد بگوید.
همچنین در این روز از طرف بازماندگان قرآنخوان یا مداح به سر مزار تازه درگذشته میآید و آیاتی از قران را با صدای بلند خوانده، سپس روضه خوانی میکند و بعد از اتمام روضه، حاضران فاتحه خوانده از خوراکیها خورده و برای شادی ارواح درگذشتگان و تازه درگذشته بار دیگر فاتحه خوانده و به بازماندگان تسلیت گفته و برای فاتحه خوانی سراغ دیگر قبور و مقابر شهدا و بزرگان مدفون میروند. صاحبان عزا و کسانی که عزیزی را در طول سال از دست داده اند، به خانه بازگشته و خود را برای «عید سیاه» آماده میکنند.
گزارش از: امین خرمی
فراهنگ**۹۲۶۶**۹۱۵۷
انتهای پیام /*